Een jaar bij de ijsberen

Eind jaren zestig van de vorige eeuw is jagen op ijsberen nog altijd wijdverbreid. Ook op Spitsbergen. Het effect van de jacht op hun aantallen is onduidelijk, maar daar zijn wel zorgen over. Het wordt de aanleiding voor een internationaal onderzoek en zo begint het verhaal van vier Nederlandse studenten, die van augustus 1968 tot september 1969 aan de afgelegen oostkust van de eilandengroep bivakkeren in een zelfgebouwd onderzoeksstation. Eric Flipse, Ko de Korte, Paul de Groot en Piet Oosterveld worden door een zeehondenjager met 40 ton uitrusting en voedsel voor twee jaar afgezet bij Kapp Lee, aan de noordkust van Edgøya. IJsblokken uit een stuwmeertje zorgen voor drinkwater, aangespoeld drijfhout voor extra verwarming in huis. Maar echt comfortabel wordt het nooit.

De eerste beer meldt zich op 1 september 1968. Hij wordt Barend genoemd en struint nieuwsgierig rond het station. Zodra hij het hondenvoer heeft ontdekt hebben de onderzoekers geen ‘beer’ meer aan hem. Als Barend later die maand terugkeert eet hij de groene zeep uit voorraadkist no. 3 op. De eerst sneeuw is dan al gevallen. Het zal niet bij die ene beer blijven. Naast het berenonderzoek worden er ook rendieren en vogels onder de loep genomen. En vegetaties, vooral mossen.

26 November 1968. “Onduidelijk radiocontact met Scheveningen; de radio-unie was aan de lijn ‘ik versta U slecht, kan ik een opname maken?’ Vanaf Freemansundet tot een eind voorbij het Sterneiland is weer een brede strook open water gekomen. Paul en Eric hadden keelklachten.”

In het logboek worden niet alleen de weersomstandigheden bijgehouden, maar ook het werk en het wel een wee van de vier onderzoekers. De werkomstandigheden zijn bar, de onderlinge relatie een uitdaging. Contact met de bewoonde wereld is zeer moeizaam, vooral de winter is koud, donker en lang. Ze maken stoelen van walvisnekwervels die langs het strand gevonden zijn en proberen de lange winteravonden door te komen met kaarten en -vooral- het Chinese gezelschapsspel Mahjong. Op 1 februari is de meegetorste Beaujolais door de vorst veranderd in gekleurd water, twee weken later worden de taken wat herverdeeld om de algehele sfeer te verbeteren. Een brand in het station weten ze ternauwernood te blussen.

19 Februari1969. “De drie beren werden ’s morgens gezien ten N. v/h Sterneiland; ze kwamen even later kijken hoe Ko en Paul een val aan een ijsberg bevestigden, maar gingen meteen weer op de loop in W. Richting, ma voorop, gevolgd door zoonlief, terwijl het kleine zusje de rij sloot.”

In maart wordt door twee leden bij temperaturen van -46 °C een expeditie ondernomen naar Longyearbyen. Een vrij roekeloze tocht op ski’s om een sneeuwscooter op te halen en zeven maanden aan geschreven brieven op de post te doen. Een sneeuwstorm zet ze zes dagen vast in een piepklein jagershutje. Ze zitten er opgekropt met twee Noorse onderzoekers en hun sledehonden, voor wie ze ook wat brieven op de bus zouden doen. De voorraad in de hut is beperkt tot een beschimmeld brood van een jaar oud (ze eten het op) en een royale hoeveelheid koffie. Maar ze bereiken hun doel en keren terug met een tweedehands sneeuwscooter en verse post.

Op Koninginnedag, 30 april 1969, wordt er niet alleen jenever geschonken, maar worden ook vier beren gemerkt, een record. Er worden vogels geprepareerd, mossen bestudeerd en pogingen ondernomen het station verder te isoleren, want warm wordt het nooit. En zo gaat het leven op Kapp Lee nog enkele maanden door, totdat de vier onderzoekers in september door een Noors schip worden opgehaald.

Een jaar na het onderzoek is één op de drie ijsberen alweer afgeschoten door jagers. De Spitsbergen expeditie van de vier studenten levert een belangrijke bijdrage aan het internationale besluit van 1973 om de ijsbeer te beschermen. Zonder dat besluit was er vandaag waarschijnlijk vrijwel geen ijsbeer meer te zien geweest. Inmiddels doemt er een nieuw gevaar voor de ijsbeer op: het smeltende ijs. Een nieuwe bedreiging, die buiten de scope van dit verhaal ligt. In 1968 houdt vrijwel niemand zich bezig met een opwarmende aarde. Of dat dan het einde van de ijsbeer betekent, daarover zijn wetenschappers het niet eens. Maar opnieuw zijn er grote zorgen over het voortbestaan van de ijsbeer, daar twijfelt vrijwel niemand over.

“Nederlandse poolgeschiedenis op zijn best: een onversneden kijk op het echte expeditieleven.” – Louis Beyens, emeritus-hoogleraar biologie.

Paul de Groot, Ko de Korte en Piet Oosterveld zijn nog vaak terug geweest op Spitsbergen. Erik is in 1978 omgekomen in Afghanistan. Piet, die bekend zou komen te staan als de ijsberenman nadat hij in 1987 een aanval van een ijsbeer overleefde, overleed in 2016. Paul woont tegenwoordig in Zweden. Ko was afgelopen zomer nog op Kapp Lee en blikte op het NOS-journaal terug op het avontuur. Op YouTube vind je een NOS-uitzending terug van 8 maart 1970 over dit verhaal: “Overwintering Spitsbergen 1968-1969”.

Wie bij Askja een reis naar Spitsbergen boekt, ontvangt het boek “Een jaar bij de ijsberen” cadeau. Winkelwaarde € 57,94. Zolang de voorraad strekt.